پیرو مطالب قبلی که در مقاله اول و دوم و سوم گفته شد:
بیماران ضایعه نخاعی، اکثرا بستری هستند و سیستم تنفس آنها ثانویه به بی حرکتی و بستری بودن درگیر خواهد شد.
درمان های تنفسی در بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی
هرچند در بیمارانی که ناحیه گردن آنها آسیب دیده است، احتمال درگیری ریشه های عصب فرنیک (عصبی که به دیافراگم عصب می‌دهد) وجود دارد و بنابراین سیستم تنفسی می‌تواند به صورت مستقیم درگیر شود.بنا به دلایل گفته شده، انجام فیزیوتراپی تنفسی در این بیماران برای حفظ وضعیت موجود و جلوگیری از آسیب های بیشتر سیستم تنفسی، ضروری می‌باشد.
در این بیماران، به دلیل ضعف تنفس و عدم انجام درست تنفس دیافراگمی و تنفس عمیق، همه‌ی بخش های ریه در تنفس نقش نخواهند داشت و تنفس ضعیفی مشاهده می‌شود. هم چنین در این افراد شاهد تجمع ترشحات در مسیر راه های هوایی هستیم و دلیل آن عدم توانایی فرد برای انجام سرفه می‌باشد؛ که اگر به موقع تخلیه نشوند، می‌توانند کانون عفونت شوند و سبب بیماری هایی مثل پنومونی شوند.
در این بیماران برای کنده شدن ترشحات می‌توانیم از تکنیک های دستی شامل Vibration ، Percussion و Shaking بهره ببریم (این تکنیک ها با استفاده از دست توسط فیزیوتراپیست انجام می‌شوند و تفاوت آنها در شکل گذاری دست و قدرت ضربه ها و فرکانس آنها می‌باشد). هم چنین با استفاده از وضعیت دهی به بیمار (در تکنیک های موسوم به تخلیه‌ی وضعیتی)، می‌توان تاکید را روی بخش های متخلف ریه ها، برای تخلیه ترشحات گذاشت.
در بیماران ضایعه نخاعی، خصوصا بیمارانی که ناحیه قفسه سینه آنها نیز آسیب دیده است، می‌توان از یک کمربند به نام Abdominal Binder استفاده نمود. این وسیله، یک کمربندی فشاری پهن است که دور تا دور شکم را گرفته و یک ثبات در ناحیه شکم ایجاد می‌کند. این ثبات زخم ها و آسیب ها را تا حد ممکن ثابت نگه می‌دارد و از جابه‌جایی آنها هنگام تنفس جلوگیری می‌کند و سبب ریکاوری بهتر می‌شود. علاوه بر آن به فرد اجازه می‌دهد که تنفس های موثر و عمیقی داشته باشد، بدون اینکه سبب تشدید آسیب شود.
هم چنین از تکنیک هایی موسوم به Hydration و Humidification که در هردو مرطوب سازی مجازی تنفسی صورت می‌گیرد، می‌توان برای کنده شدن ترشحات استفاده کرد.
پس از اینکه با روش های نام برده، ترشحات کنده شده و در مجاری تنفسی قرار می‌گیرند؛ باید با استفاده از یک سری از روش های مناسب، این ترشحات به خارج از بدن هدایت شوند و این تکنیک ها می‌تواند شامل Cuffing (سرفه کردن)، Huffing (بازدم های سریع و پشت سر هم در صورتی که فرد توانایی سرفه نداشته باشد) و Suction (دستگاه مکنده ترشحات از راه های هوایی) باشند.
با استفاده از دو مرحله بالا ( اول کندن ترشحات و دوم هدایت آنها به بیرون از مجاری تنفسی)، می‌توان از عفونت و درگیری سیستم تنفسی جلوگیری کرد.
سپس در نهایت برای جلوگیری از ضعف عضلات تنفسی و مشارکت همه‌ی بخش های ریه در تنفس ، به بیمار تنفس صحیح دیافراگماتیک را آموزش دهیم و از بیمار بخواهیم تنفس عمیق انجام دهد.
- روش صحیح تنفس دیافراگماتیک : بیمار دست هایش را روی شکم گذاشته و زانو ها را خم می‌کند. سپس از بیمار خواسته می‌شود در حد چهار تا پنج ثانیه هوا را با بینی به داخل هدایت کند (دم) به گونه‌ای که شکم بالا بیاد و با دست هایش که روی شکمش است آن را چک می‌کند. سپس پس از حدود دو الی سه ثانیه نگه داشتن تنفس، با لب های غنچه شده از طریق دهان هوا را بیرون بدهد (بازدم) به گونه‌ای که شکم به حالت استراحت برگردد (شکل شماره 1).
(شکل شماره 1 – تنفس دیافراگمی)
بیماران ضایعه نخاعی در مرحله حاد، نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی دارند که جدا کردن بیمار از دستگاه و تمرین کردن با او دارای یک سری اصول است :
- اگر ظرفیت حیاتی بیمار کمتر از 250 میلی لیتر باشد، فقط 5 دقیقه می‌توان بیمار را از دستگاه جدا کرد.
- اگر ظرفیت حیاتی بیمار کمتر از 500 میلی لیتر باشد، 15 دقیقه بیمار را می‌توان از دستگاه جدا کرد.
- اگر ظرفیت حیاتی بیمار بیشتر از 750 میلی لیتر باشد، می‌توان بیمار را 30 دقیقه از دستگاه جدا کرد.
نکته : در بیمارانی که آسیب و شکستگی دنده ها و قفسه سینه دیده می‌شود، باید در به کار بردن تکنیک ها دستی و یا تحریک بیمار به سرفه بسیار احتیاط کرد و در صورت تشدید آسیب، از آنها نباید استفاده شود.
درمان های بیماران ضایعه نخاعی پس از مرحله حاد
پس از مرحله حاد، مهمترین هدف از ادامه درمان و بازتوانی بیمار، کسب استقلال فردی هرچه بیشتر و بازگشت بیمار به سطح جامعه است و بنابراین باید برای بیمار به صورت دقیق برنامه ریزی شود و متخصصین مختلف به صورت بین رشته‌ای روی بیمار کار کنند تا به بالاترین سطح از توانایی و استقلال برسد.
وظیفه فیزیوتراپیست در این مرحله شامل اهداف زیر است :
- بهبودی و بازتوانی سیستم تنفسی (که در مورد آن صحبت شد).
- بازتوانی عملکرد و حرکت بیمار در وضعیت های مختلف بستری، خوابیده، نشسته و ایستاده.
- افزایش قدرت عضلات و قدرت عمومی بیمار.
- بهبود راه رفتن و افزایش هماهنگی آن.
- تقویت و بهبود عملکرد های اندام فوقانی.
- افزایش ظرفیت عملکردی و توانایی های حرکتی کلی بیمار.
تمرینات تقویتی در بیماران ضایعه نخاعی :
برای تقویت عضلات، آنها رو در دو طبقه بندی متفاوت قرار می‌دهیم :
- عضلاتی که سالم اند و هیچ آسیبی ندیده‌اند. این عضلات برای کمک به درمان و ادامه درمان ضروری اند و تقویت آنها اگرچه سالم اند، برای ادامه و پیشرفت درمان لازم و مفید است.
- عضلاتی که نسبتا آسیب دیده اند ولی هنوز عصب دهی دارند. برای تقویت این عضلات از تکنیک های تسهیلی و تحریکی و تحریکات الکتریکی می‌توان استفاده کرد. هم چنین از الگو ها و تکنیک های تسهیل حس عمقی (موسوم به PNF) و هم چنین تکنیک های انرژی عضلانی (MET) می‌توان استفاده نمود.
تمرینات آبی در بیماران ضایعه نخاعی :
اگر شرایط مهیا باشد، تمرینات آبی هم برای افزایش قدرت و هماهنگی عضلات مناسب است و هم روحیه و روان بیمار را بهبود خواهد بخشید.
تسهیل در بیماران ضایعه نخاعی
- از تحریکات الکتریکی برای انقباض عضلات می‌توان استفاده نمود.
- از الگوهای تسهیل حس عمقی (PNF) برای افزایش دامنه حرکتی و بهبود هماهنگی حرکات می‌توان استفاده کرد.
- تمرینات دامنه حرکتی فعال و غیر فعال برای بیمار تجویز می‌شوند. در مفاصلی که حرکت مستقل آنها امکان پذیر نیست از حرکات غیرفعال برای بیمار استفاده می‌شود تا از کوتهای و آسیب ناشی از بی حرکتی جلوگیری شود.
- هم چنین در اندام فوقانی از یک سری تکنیک های خاص مثل Tenodesis می‌توان استفاده کرد و آن به این صورت است که هنگامی که مچ دست در اکستنشن برده می‌شود، انگشت های فرد به صورت غیرفعال خم می‌شوند و انگار که فرد عمل گرفتن یک شیء (Grip) را انجام داده است. از این تکنیک برای گرفتن اشیاء تا زمانی که قدرت و دامنه کامل فرد برمی‌گردد می‌توان استفاده نمود (شکل شماره 2)
(شکل شماره 2 – تنودسیس)
به طور کلی سعی می‌شود که ابتدا علائم حیاتی بیمار حفظ شود و آسیب های حادی که می‌تواند جان بیمار را به خطر انداخته رفع شوند، سپس سراغ بازتوانی و بهبود تدریجی بیمار برای کسب استقلال خواهیم رفت. اولویت برنامه درمانی بیمار در فیزیوتراپی، می‌تواند به صورت زیر باشد :
- درمان های سیستم تنفس
- تثبیت وضعیت بیمار و جلوگیری از ایجاد مشکلاتی مثل زخم فشاری و ایجاد لخته در سیاهرگ های عمقی
- تمرینات دامنه حرکتی برای جلوگیری از خشکی مفاصل و کوتاهی بافت های نرم
- تمرینات قدرتی برای بازگشت تدریجی قدرت بیمار
- تمرینات و الگو های تسهیل حس عمقی
- تمرینات افزایش هماهنگی و دقت در کار ها
- تمرینات تعادلی در وضعیت نشسته، ایستاده و در نهایت راه رفتن
در نهایت تمرینات بیمار به تدریج پیشرفت داده می‌شوند و تمرینات را از وضعیت خوابیده شروع کرده و به تدریج به نشسته، ایستاده و راه رفتن پیشرفت داده خواهند شد.
ادامه این مجموعه، بخش پنجم ضایعات نخاعی خواهد بود.
در صورت داشتن سوال از لینک پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.