پیرو مطالب قبلی که در مقاله اول گفته شد:
آسیب های نخاعی در دو دسته‌ی کامل و ناکامل تقسیم بندی می شوند.
انواع آسیب های نخاعی :
- آسیب های نخاعی کامل : در آسیب های نخاعی کامل که خیلی شدید هستند، کل حس و حرکتِ از سطح ضایعه به پایین از بین می‌رود. یعنی آن قسمت از نخاع که در زیر سطح ضایعه قرار دارد، به طور کامل ارتباطش را با مغز و بخش هایی از نخاع که بالای سطح ضایعه هستند، از دست می‌دهد و بنابراین به تبع آن نیز، بخش هایی از بدن که انتقال اطلاعاتشان (پیام های حسی و حرکتی) از طریق سطوح زیر ضایعه صورت می‌گرفت؛ به طور کامل حس و حرکتشان را از دست می‌دهند.
- آسیب های نخاعی نا کامل : در آسیب های نخاعی ناکامل، کل سطح مقطع عرضی نخاع، درگیر نشده است، بلکه بسته به نوع و شدت آسیب، در سطح مقطع عرضی، بخش هایی از آن درگیر شده است و بنابراین آسیب نخاعی، کامل نیست و هنوز بخشی از اطلاعات (پیام های حسی و حرکتی) بین سطوح بالای ضایعهی نخاع و سطوح پایین ضایعهی آن انتقال پیدا می‌کنند.
(انواع آسیب های نخاعی در شکل 1 نشان داده شده‌اند)
(شکل شماره 1- انواع آسیب های نخاعی)
بر اساس اینکه کدام قسمت های بدن در آسیب های نخاعی، حس و حرکت خود را از دست داده و فلج شوند، انواعی از فلجی تعریف شده است
انواع فلجی در اثر آسیب نخاعی:
- مونو پلژی : فلج شدن یک اندام.
- همی پلژی : فلج شدن یک سمت بدن، شامل اندام فوقانی و تحتانی و تنه در یک سمت.
- پاراپلژی : فلج شدن اندام های تحتانی، معمولا از ناف به پایین.
- دای پلژی : فلج شدن دو اندام مشابه. یا دو اندام فوقانی یا دو اندام تحتانی.
- کوادری پلژی : فلج شدن تنه و هر دو اندام تحتانی و فوقانی، که شدید ترین نوع فلج است.
(انواع فلج در شکل 2 نشان داده شده است)
(شکل شماره 2 – انواع فلج)
در آسیب نخاعی کامل، بر اساس اینکه سطح آسیب، کدام سگمان نخاعی باشد؛ علائم و نتایج بالینی متفاوتی خواهد داشت که در زیر خواهد آمد. به طور کلی هر مقدار که سطح آسیب، بالاتر بوده و به مغز نزدیک تر باشد، علائم آن گسترده تر بوده و منجر به ناتوانی بیشتری می‌گردد که به تبع آن نیز درمان فرد سخت تر بوده و احتمال بازگشت به زندگی معمولی نیز کمتر خواهد شد.
حالات مختلف آسیب های نخاعی کامل :
- آسیب در سطح خاجی (سطح سگمان های S1 تا S5) : فقدان حس در ناحیه باسن و نواحی پرینه و نواحی جلویی ساق به همراه اختلالات جنسی و دفع ادرار و مدفوع.
- آسیب در سطح توراسیک (سطح سگمان های سوم چهارم توراسیک تا دوازدهم) : پاراپلژی .
- آسیب در سطح مهره های پایینی گردن (C5 تا T1) : کوادری پلژی .
- بالای C4 : آسیب ریشه های عصب فرنیک (عصب دهی دیافراگم را به عهده دارد) و در نتیجه ایست تنفسی و مرگ.
حالات مختلف آسیب های نخاعی ناکامل :
- سندرم طناب نخاعی جلویی (Anterior Cord Syndrome) : در اثر هایپر فلکشن ناگهانی (خم شدن شدید ستون فقرات به جلو)، نخاع به جلو خمیده شده و قسمت جلویی آن آسیب می‌بیند. این آسیب 44 درصد از کل انواع آسیب های ناکامل را تشکیل می‌دهد. در این نوع آسیب قسمت های حرکتی نخاع (شاخ قدامی بخش خاکستری، بخش حرکتی بود) به شدت آسیب می‌بینند اما بخش های حسی دچار آسیب کمتری می‌شوند. پیش آگهی این افراد خیلی ضعیف است (Poor Prognosis). این افراد بین 10 تا 20 درصد پتانسیل ریکاوری حرکتی دارند. این سندرم نزدیکترین حالت به آسیب کامل نخاع است چرا که آسیب های حرکتی در این نوع خیلی شدید است و فرد را به شدت ناتوان می‌کند (شکل شماره 3 این نوع آسیب و محدوده درگیری را نشان داده است).
(شکل شماره 3 – بخش های رنگی، نشان دهنده‌ی محدوده‌ی درگیری است. شدت آسیب می‌تواند شدید (شکل پررنگ تر) و خفیف ( شکل کم رنگ تر) باشد.)
- سندرم طناب نخاعی عقبی (Posterior Cord Syndrome) : در اثر هایپر اکستنشن ناگهانی (خم شدن شدید ستون فقرات به عقب)، نخاع به عقب خم شده و بخش پشتی آن آسیب می‌بیند. در این نوع آسیب، بخش پشتی نخاع که محل ورود حس های مختلف به نخاع می‌باشد، آسیب می‌بیند و بنابراین فرد در درک و دریافت حس ها مشکل پیدا می‌کند ولی از لحاظ حرکتی، یا آسیبی نمی‌بیند و یا آسیب ناچیزی می‌بیند. پیش آگهی در این نوع آسیب خوب بوده چرا که فرد از لحاظ حرکتی آسیب زیادی ندیده است و بنابراین استقلال فرد خیلی با مشکل مواجه نخواهد شد (شکل شماره 4).
(شکل شماره 4 – سندرم طناب نخاعی خلفی)
- سندرم دم اسبی (Cauda Equina Syndrome) : 25 در صد از کل آسیب های ناکامل را تشکیل می‌دهد که در آن اعصاب دم اسبی (ریشه های نخاعی که هنوز از کانال نخاعی خارج نشده اند) در ناحیه ساکرال (خاجی) ستون فقرات آسیب می‌بینند ( چرا که خود نخاع در حد سگمان دوم مهره‌های کمر تمام می‌شد و ادامه‌ی کانال نخاعی با اعصاب دم اسبی پر می‌شد.). سندرم دم اسبی در اثر ضربه، فتق دیسک و هرگونه آسیبی که اعصاب دم اسبی را درگیر کند، رخ می‌دهد. در این آسیب خود نخاع آسیب ندیده است و بنابراین در اینجا با فلج شل (فلاسید) رو به رو هستیم، به این صورت که عصب دهی حرکتی به عضلاتی که از این اعصاب، فرمان حرکتی دریافت می‌کردند با اختلال مواجه می‌شود و در نتیجه یا منقبض نمی‌شود و یا انقباض ضعیفی خواهد داشت. در این سندرم احتمال درگیری و آسیب به مراکز و مسیر های کنترل ادرار و مدفوع بالاست و این مورد جزو اورژانس های جراحی می‌باشد (شکل شماره 5).
)شکل شماره 5 – اعصاب دم اسبی)
- سندرم براون-سکوارد (Brown_Sequard Syndrome) : 17 درصد از آسیب های نخاعی ناکامل را تشکیل می‌دهد. یک سمت نخاع در این سندرم آسیب می‌بیند و سمت دیگر سالم است (مثلا سمت چپ آسیب دیده و سمت راست سالم است). قسمت حرکتیِ همان سمت و هم چنین حس عمقی و حس لمس دقیق و ارتعاش همان سمت آسیب دیده در حالی که حس فشار، درد، حرارت و لمس خام در سمت مقابل آسیب خواهد دید ( به دلیل تقاطع مسیر ها در نخاع که در بخش آناتومی توضیح داده شده). این افراد پیش آگهی خوبی دارند و درصد خیلی زیادی از آنها (بالای 70 درصد معمولا)، بهبود خیلی خوبی خواهند داشت و می‌توانند زندگی خوبی را تجربه کنند (شکل شماره 6).
)شکل شماره 6 – سندرم براون سکوارد، بخش پر رنگ تر درگیری بیشتری دارد)
- سندرم طناب مرکزی (Central Cord Syndrome) : این سندرم 10 درصد از آسیب های ناکامل نخاعی را تشکیل می‌دهد و مرکز طناب نخاعی درگیر می‌شود. مثل بیماری سیرنگومیلی. معمولا به این صورت است که اندام فوقانی، درگیری بیشتری نسبت به اندام تحتانی دارد و درگیری هم معمولا به صورت فلج شل (فلاسید) می‌باشد. اگر اندام تحتانی نیز درگیر شود، احتمال درگیری سیستم دفع ادرار و مدفوع نیز به صورت جزئی وجود خواهد داشت. پیش آگهی آن از سندرم طناب نخاعی جلویی بهتر و از سندرم براون اسکوارد بدتر است (شکل شماره 7).
(شکل شماره 7 _ سندرم طناب مرکزی، بخش پر رنگ درگیر بیشتری دارد)
نکته : در اولین برخورد با یک بیمار آسیب نخاعی، اولین کار ابتدا «تعیین سطح ضایعه و محل درگیری» و سپس «کامل یا ناکامل بودن» ضایعه می‌باشد و اگر آسیب ناکامل بود؛ در ادامه نوع آسیب ناکامل نیز تعیین خواهد شد.
ادامه این مطلب را می توانید در مقاله بعدی بخوانید
در صورت داشتن سوال از لینک پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.