فیزیوتراپی در سکته مغزی – بخش اول

سکته‌ی مغزی یا Stroke یا Cerebrovascular Accident یا CVA چیست ؟

ضایعه ای است که در مغز اتفاق می‌افتد و در آن، جریان خون به یک ناحیه از مغز نمی‌رسد که دلیل آن یا پارگی عروق خون رساننده و یا انسداد این رگ ها می‌باشد. به دلیل اینکه سلول های مغزی، نسبت به اکسیژن و گلوکز بسیار حساس هستند؛ اگر چندین دقیقه ( از دو الی ده دقیقه حدودا) اکسیژن و گلوکز به آن ها نرسد، دچار مرگ سلولی می‌شوند و این پدیده عوارض وخیمی در پی خواهد داشت. سکته مغزی علائم مختلفی دارد که در ادامه خواهد آمد.

فرق سکته مغزی با ضربه مغزی (TBI) و حمله موضعی گذرا (Transient Ischemic Attack) چیست ؟

 ضربه مغزی در اثر تروما (آسیب) اتفاق می‌افتد و در آن یک بخشی از مغز به دلیل ضربه، دچار آسیب و خونریزی می‌شود در حالی که در سکته مغزی، آسیب ناشی از ضربه نیست، بلکه ناشی از عدم خونرسانی می‌باشد. البته علائم این دو عارضه می‌تواند تا حد خیلی زیادی با هم همپوشانی داشته باشند ولی باید توجه کرد که یکی نیستند و با هم فرق دارند.

هم چنین حمله موضعی گذرا یا Transient Ischemic Attack همان سکته مغزی است با این تفاوت که فرد علائم سکته را در حد چند دقیقه تا چند ساعت نشان می‌دهد و زمان بروز علائم، زیر ۲۴ است. اگر علائم بروز یافته بیشتر از ۲۴ ساعت طول بکشد، دیگر سکته است و حمله موضعی گذرا نیست.

سنکوپ یا Syncope چیست و چه ربطی به سکته مغزی دارد ؟

حالتی است که در آن فرد به صورت ناگهانی غش می‌کند. نکته مهم این است که این غش به صورت موقتی بود و زیاد طول نمی‌کشد و فرد مثلا با پاشیدن آب به صورتش هوشیار می‌شود و فرد نسبتا سریع یک ریکاوری خود به خودی پیدا می‌کند. سنکوپ یک پیش علامتی است که در افرادی که دچار سکته مغزی یا حمله موضعی گذرا می‌شوند بروز می‌کند. اگر چنین علامتی در فرد دیده شد، سریعا باید به پزشک اطلاع رسانی شود تا اقدامات مربوطه انجام شود.

شیوع سکته مغزی CVA :

نکته مهم در اپیدمیولوژی سکته مغزی این مسئله است که شیوع آن در جوامع مختلف و حتی در سال های مختلف در یک جامعه خیلی با هم متفاوت است و نمی توان یک آمار دقیق و مشخص و ثابت از شیوع و بروز آن ارائه کرد. به طور کلی، یکی از شایع ترین علل مرگ و میر در سراسر جهان محسوب می‌شود به گونه‌ای که در رده‌ی سوم یا چهارم یا پنجم از شایع ترین علل مرگ و میر در دنیا قرار دارد به گونه‌ای که تقریبا یک سوم از کسانی که دچار سکته مغزی می‌شوند، سکته‌ی مغزی سبب مرگشان خواهند شد. هم چنین اولین و مهمترین عامل ایجاد ناتوانی در جهان محسوب می‌شود. علاوه بر آن، سکته مغزی جزو دومین علت ایجاد کننده زوال مغز دسته بندی شده است. نکته مهمی که ارتباط مستقیمی با شیوع سکته مغزی در یک جامعه دارد؛ درصد سالمندان یک جامعه است، به گونه‌ای که هر اندازه که درصد سالمندان یک جامعه بیشتر باشد، تعداد افرادی که در آن جامعه به سکته مغزی دچار خواهند شد نیز بیشتر خواهد بود. لازم به ذکر است که بعد از ۵۵ سالگی، حدودا آمار ابتلا به سکته مغزی حدود دو برابر افزایش می یابد. هم چنین بروز سکته در آقایان بیشتر از خانم ها می‌باشد ولی با افزایش سن این اختلاف از بین رفته و هر دو شانس نسبتا برابری در ابتلای به سکته مغزی خواهند داشت. و در آخر نیز در نژاد سیاه بیشتر از نژاد سفید دیده می‌شود.

بر اساس گزارش وازرت بهداشت و پزشکی کشوردر سال ۱۴۰۲، روزانه در کشورمان حدود ۲۵۰ الی ۳۰۰ نفر به سکته مغزی دچار می‌شوند و ۹۰ درصد این سکته ها به دلیل سبک زندگی نادرست می‌باشد‌. سالانه حدودا ۵۵۰ هزار نفر در ایران، مبتلا به سکته مغزی می‌شوند و این آمار نسبتا بالایی است.

مکانیسم سکته مغزی :

مغز، حدود ۲۰ درصد برون ده قلبی و اکسیژن بدن را مصرف می‌کند و این درصد بیانگر نیاز زیاد سلول های آن به اکسیژن می‌باشد و همانگونه که بیان شد، اگر چندین دقیقه به آنها اکسیژن نرسد دچار مرگ سلولی می‌شوند. سلول های مغزی، اکثرا توانایی تقسیم و افزایش تعداد را نخواهند داشت و این قضیه بدن را با مشکلات جدی مواجه می‌سازد چرا که اگر سلول مغزی بمیرد، با تقسیم سلولی، جای آن پر نخواهد شد.

وقتی که خون به یک بخشی از مغز نمی‌رسد، به صورت اولیه آن بخش از مغز دچار آسیب اولیه و مرگ سلولی خواهد شد. بخش هایی از مغز که در اطراف بخش آسیب دیده قرار دارند، به صورت ثانویه به دلیل به وجود آمدن ادم، دچار آسیب می‌شوند و باعث می‌شوند که سطح آسیب گسترده تر از آسیب اولیه باشد. هرچند لازم به ذکر است که چندین روز تا چندین هفته پس از سکته مغزی، به دلیل کاهش ادم و از بین رفتن آن در بخش های اطراف مغز، علائم بیمار تا حد قابل توجهی بهبود پیدا می‌کنند و در نهایت بیشتر عوارض و علائم ناشی از آسیب اولیه باقی خواهد ماند.

 انواع سکته مغزی :

• نوع ایسکمیک (Ischemic) : در نوع ایسکمیک، اتفاقی که رخ می‌دهد این است که به دلیل انسداد عروق خون رساننده به مغز، بخش یا بخش هایی از مغز، خون دریافت نمی‌کنند و دچار مرگ سلولی می‌شوند. حدود ۸۵ درصد از انواع سکته های مغزی، از همین نوع می‌باشد. انسداد عروق در نوع ایسکمیک، به دو دلیل می‌تواند اتفاق بیافتد :

1. اولین علت آن، ترومبوز است. یعنی ترومبوز یا لخته، به تدریج در دیواره عروق مغزی تجمع پیدا کرده تا اینکه سبب انسداد عروق شود و نهایتا مانع از خونرسانی به بخش مربوطه در مغز می‌شوند. هم چنین لازم به ذکر است که این مورد، تدریجی بود و با گذر زمان اتفاق می‌افتد.
2. دومین علت، آمبولی است. یعنی اینکه یک لخته از جاهای دیگر بدن کنده شده و به مغز می‌رسد و سبب انسداد عروق شده و سکته مغزی اتفاق می‌افتد. لازم به ذکر است که نوع آمبولی، ناگهانی اتفاق می‌افتد. نوع ترومبوتیک از نوع آمبولیک، شایع تر است.

• نوع هموراژیک (Hemorrhagic) : در نوع هموراژیک، آسیب نه به دلیل انسداد عروق، بلکه به دلیل پارگی عروق و خونریزی اتفاق می‌افتد. یعنی یک عامل سبب پارگی عروق و خونریزی مغزی می‌شود و در نتیجه خونریزی، کاهش و یا قطع جریان خون به بخش یا بخش هایی از مغز اتفاق می‌افتد که در نهایت سبب سکته مغزی خواهد شد. خونریزی می‌تواند در خود بافت مغز باشد یا اینکه در لایه های پرده پوشاننده مغز (پرده مننژ)، اتفاق بیافتد.

می‌توان نوع سکته را بر اساس نوع شریان (سرخرگ) هایی که اختلال در خون رسانی آنها ایجاد می‌شود، مشخص کرد (شکل شماره ۱ – شریان های مغزی) :

1. اگر در عروق بزرگ و اصلی خون رساننده به مغز اختلال ایجاد شود، علائم وخیم تر بوده و آسیب بیشتری رخ می‌دهد. این شریان ها شامل شریان مغزی جلویی، پشتی و میانی، شریان کاروتید داخلی و شریان مهره‌ای می‌باشند.
2. اگر در عروق کوچکتر و فرعی، آسیب و اختلال رخ بدهد، اصطلاحا به آن سکته لاکونار (Lacunar CVA) می‌گویند که به معنی آسیب شاخه های جانبی عروق اصلی می‌باشد.

(شکل شماره ۱ – شریان های مهم مغز)

ادامه این مقاله در مقاله « سکته مغزی – بخش دوم » خواهد آمد.

 در صورتی که تمایل دارید می توانید پرسش خود را از طریق سایت زتاطب از متخصص فیزیوتراپی بپرسید.

در صورت داشتن سوال از لینک  پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.