پوکی استخوان یا استئوپروز یک بیماری استخوانی است که موجب کاهش تراکم مواد معدنی استخوانی و/ یا افزایش شکنندگی استخوان می‌شود.
کاهش بافت استخوانی با تحلیل ساختار اسکلتی همراه است، در نتیجه احتمال شکستگی ( خصوصاً در ستون مهره‌ای، لگن و مچ دست ) به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
علل پوکی استخوان
پوکی استخوان در دوران یائسگی زنان بسیار شایع است . زیرا در این دوران هورمون استروژن به میزان قابل توجهی در زنان کم می‌شود. همچنین کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین دی و استعمال دخانیات مانند سیگار باعث پوکی استخوان می‌شود. در شرایط کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی، بدن این کمبود را از بافت‌های استخوانی می‌گیرد و این کار در طول زمان باعث فقر استخوان‌ها از لحاظ مواد معدنی و در نتیجه پوکی استخوان می‌گردد. همچنین با بالا رفتن سن ، تخریب بافت استخوانی بیش از ساخت آن می‌شود و با گذشت زمان و در دوران کهنسالی این عارضه بروز می‌کند. برخی از بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید، کم‌کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، بیماری کوشینگ ، دیابت و مصرف برخی داروها مثل کورتون ،لووتیروکسین، فورزماید، هپارین،فنیتوئین نیز در طول زمان باعث پوکی استخوان می‌گردند. عوامل دیگری همچون کم‌تحرکی یا کمبود وزن بیش از ۱۰٪ نسبت به وزن دوران جوانی یا شاخص توده بدنی کمتر از ۱۹ ،عوامل وراثتی و اعتیاد به الکل باعث پوکی استخوان هستند. باور بر این بود که مصرف بیش از اندازه کافئین از فاکتورهای خطر است اما تحقیقات تازه نشان می‌دهد ارتباط زیادی بین استئوپروزی و مصرف کافئین وجود ندارد.
ارزیابی بیمار مبتلا به پوکی استخوان
- ارزیابی سیستم عضلانی اسکلتی شامل بررسی پاسچر (با عکس پرتونگاری یا معاینه فیزیکی)، خصوصیات آنتروپومتری (کوتاه شدن قد بیش از یک اینچ ناشی از کلاپس مهره‌ها)، دامنه حرکتی، عملکرد عضلانی (خصوصاً عضلات شکم ،پشت ، ران و زانو و مچ پا) است.
- ارزیابی سیستم عصبی عضلانی: در حدود دو سوم موارد، شکستگی‌ها بدون نشانه هستند، ولی اغلب موجب کوتاهی قد می‌شوند. درد ممکن است مبهم و ناشی از شکستگی مهره‌ها، یا رادیکولار و ناشی از کلاپس مهره و تغییر شکل سوراخ بین مهره ای باشد. سایر نشانه‌های احتمالی عبارتند از درد سینه، دنده، کتف یا درد احشایی و تنگی نفس.
- ارزیابی سیستم قلبی ،عروقی و تنفسی: اگر کایفوز سینه شدید باشد، می‌تواند بر اثر کاهش حجم قفسه سینه، ریه‌ها، موجب کاهش ظرفیت هوازی شود؛ لذا سنجش استقامت قلبی ریوی ضروری است.
- ارزیابی عملکرد: معاینه تعادل و راه رفتن بیمار (به دلیل احتمال بالای شکستگی ناشی از سقوط) اهمیت دارد.
- یافته‌های بالینی و تشخیص پوکی استخوان
- یافته‌های پرتونگاری در پوکی استخوان
- اندازه‌گیری تراکم استخوان
- آزمون‌های آزمایشگاهی
- شاخص‌های بیوشیمیایی
روش‌های پیشگیری از پوکی استخوان
بنیاد ملی استئوپروز (NOF)، چهار روش برای پیشگیری از استئوپروز پیشنهاد کرده است؛
- رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D
- تمرین با تحمل وزن (WB)
- سبک زندگی سالم، بدون مصرف الکل و سیگار
- سنجش تراکم استخوان و درمان دارویی در صورت نیاز
درمان پوکی استخوان
- درمان دارویی
- جراحی
- فیزیوتراپی
اهداف فیزیوتراپی در پوکی استخوان
- بهبود عملکرد
- افزایش BMD
- کاهش احتمال شکستگی
- کاهش درد
نقش فیزیوتراپی در پوکی استخوان
در فیزیوتراپی از مدئالیتی های الکتریکی و گرمایی ، درمانهایی دستی و تمرین درمانی برای مقابله با پوکی استخوان استفاده می‌شود. تمریناتی که درآنها وزن بدن بر روی استخوان‌ها تحمل می‌شود (مانند پیاده روی) به سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند و ازطرف دیگر قدرت عضلات را افزایش داده و بنابراین عضلات بهتر می‌توانند از استخوان‌ها و مفاصل پشتیبانی کنند. انجام ورزشهایی مانند یوگا به بهبود حالت قرارگیری بدن و حفظ تعادل کمک می‌کند و احتمال زمین خوردن و شکستگی استخوان‌ها را کاهش می‌دهد. انواع مختلف تمریناتی که در فیزیوتراپی بیماران مبتلا به پوکی استخوان استفاده می شود شامل موارد زیر است:
تمرینات قدرتی: هدف از انجام این تمرینات افزایش قدرت عضلات است. در این تمرینات باید عضلات در جهت مخالف یک نیروی مقاومتی (مانند دمبل، نیروی گرانش زمین و ..) حرکت داده شوند. انجام تمرینات قدرتی می‌تواند به افزایش تراکم استخوان‌های لگن و ستون فقرات کمک کند.
تمرینات اصلاح حالت صحیح قرارگیری بدن: در این تمرینات باید به نحوه صحیح قرارگیری اجزای مختلف بدن و ایجاد راستای صحیح در بین اعضای مختلف بدن توجه شود. موضوع راستای صحیح ستون فقرات یکی از مسائل مهمی است که برای افراد مبتلا به پوکی استخوان می‌تواند مشکل‌ساز شود و باید به آن توجه نمود.
تمرینات تعادل: در انجام این تمرینات، حفظ تعادل بدن به چالش کشیده می‌شود و از این طریق توانایی فرد در حفظ تعادل بدن بیشتر می‌شود.کاهش سطح اتکای بدن مثل ایستادن روی یک پا یا راه رفتن روی نوک انگشتان یا بر روی پاشنه‌ی پاراه رفتن راه رفتن روی یک خط راست گذاشتن پاشنه و نوک انگشت روی زمین بطور متوالی( حالت بازی گردو شکستم) ، انتقال دادن بیشتر وزن روی یک پا.
در صورتی که تمایل دارید می توانید پرسش خود را از طریق سایت زتاطب از متخصص فیزیوتراپی بپرسید.
در صورت داشتن سوال از لینک پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.