اوستئوآرتریت در اساس مشکل غضروف مفصلی است و در تعریف عبارتست از سائیدگی و تخریب مزمن ( تدریجی و در طول زمان ) غضروف مفصل .
در نامیدن این پدیده لغت های اوستئوآرتریت Osteoarthritis ، بیماری دژنراتیو مفصل D.J.D ، آرتروز و سائیدگی مفصل بکار برده می شود و در معنا هر یک به بعدی از مشکل اشاره دارد اما عملا هر چهار نام گذاری برای « تحلیل و سائیدگی غضروف مفصل منجر به التهاب و بروز علائم و عوارض ثانویه بافتی و عملکردی » بکار میرود .
در بخش ساختار مفاصل ملاحظه نمودید که آنچه باعث حرکت تقریبا بدون اصطکاک استحوانها بر روی هم میشود ، روکش غضروفی است که روی استخوانها را پوشانده است . از بین رفتن این پوشش غضروفی عملا باعث اشکال در عملکرد مفصل ، درد و در نهایت تغییرات ثانویه در استخوان میشود . به عبارتی عنصر کلیدی و اساسی یک مفصل متحرک ، غضروف مفصلی است و با تخریب بیش از حد آن عملا عمر مفصل یا در واقع عمر عملکرد مفصل به پایان میرسد . علاوه بر اشکال عملکردی ، در اثر آزار بافتی ناشی از تخریب غضروف و اصطکاک استخوان ها و نیز التهاب مفصل ، درد خفیف تا شدید ، تورم مفصل ، اسپاسم عضلات ، محدودیت حرکت و دفورمیتی هم رخ میدهد .
بدلیل اینکه با علم جدید و مدرن هم نمیتوان غضروف سازی موثری انجام داد و روند ترمیم بافت غضروفی بویژه از میانسالی به بعد بسیار کند و اغلب غیر موثر است ، تحلیل یا تخریب غضروف مفصلی اغلب بسیار مشکل ساز است .
تمامی مشکلات مفصل مثل شکستگی داخل مفصلی و آسیب عناصر غضروفی داخل مفصل ، انحراف مفصل ، ناپایداری در اثر آسیب رباط و بیماریهای التهابی مفصل ، در نهایت می توانند باعث تخریب غضروف و ایجاد درد و ناتوانی در عملکرد مفصل شوند .
علل ایجاد کننده سائیدگی و تخریب غضروف سه نوع هستند :1- ذاتی ( سائیدگی مفصلی اولیه ) 2و3- مکانیکی و التهابی ( سائیدگی ثانویه در اثر هریک از این عوامل ) .
علل ذاتی ( سائیدگی مفصلی اولیه )
بافت غضروفی هیالن عملکردی بی همتا بعنوان روکش صیقلی استخوان ها در مفصل و یا مثل منیسکهای زانو بعنوان بالشتک ضربه گیر و در عین حال با سطح صیقلی ، دارد . ( برای مطالعه بیشتر : کلیات ساختار و عملکرد مفصل و اجزاء آن > غضروف مفصلی و ساختارهای غضروفی مفصل ) . عملکرد و جایگزینی سلول های غضروفی از سنین جوانی افت میکند و از سنین میانسالی تقریبا به حد خیلی کمی میرسد ، به این علت آسیب پذیری غضروف در برابر ناملایمات مزمن مکانیکی و التهابی بسیار کم میشود . همچنین بعلت ویژگی های بیومکانیک خاص ، غضروف فاقد عروق خونی است و به همین دلیل هم ترمیم بسیار کندی دارد ( بخصوص بعد از سن جوانی ) و تغذیه آن بسیار وابسته به مایع سینوویال و فشارهای وارد به مفصل می باشد .
از طرفی بعلت نوع فشارهای وارده به زانو و مفاصل ستون فقرات کمری و البته ساختار خاص آنها ، همیشه در معرض فشارهای غیر متقارن و آسیب زننده هستند و بسیار وابسته به قدرت عضلات اطراف برای کاهش فشار بر مفصل می‌باشند ، به همین جهت در غیاب حتی هرگونه عامل دیگری صرفا با گذشت زمان و افزایش سن ، در زانو و کمر غضروف دچار تحلیل میشود . تحلیل تدریجی بافتهای بدن با گذشت زمان ( افزایش سن ) را دژنریشن Degeneration می نامند . اگر تحلیل تدریجی غضروف مفصل در زانوها و کمر به تدریج و در غیاب عوامل پاتولوژیک رخ دهد اغلب از نظر علائم چندان پر سر و صدا نیست و درد و خشکی مفصل سالمندی تلقی میشود و اغلب خیلی شدید هم نمیشود .واژه ای که برای این حالت بکار میرود بیماری دژنراتیو مفصلی است Degenerative Joint Disease D.J.D .
در سایر مفاصل معمولا علت مکانیکی یا التهابی باعث ایجاد سائیدگی میشود و در زانو و کمر نیز علت های مکانیکی و التهابی موجب تشدید و تسریع سائیدگی میشوند .
علل مکانیکی
هر عاملی که باعث فشار بیش از حد به غضروف مفصلی شود ، باعث اولا سائیدگی بعلت فشار بیش از حد میشود و مهمتر اینکه موجب اختلال تغذیه سلول های غضروفی و در نهایت تضعیف غضروف میشود ، در مورد زانو و ستون فقرات کمری که بسیار به عضلات خود وابسته هستند ، عدم تناسب قدرت عضلانی و فشارهای وارده روزمره عملا مهمترین علت وارد شدن فشار بیش از حد به مفصل و سائیدگی است .
یکی دیگر از علل شایع مکانیکی انحرافات استخوان های اطراف مفصل است ، هر مفصل در یک شکل خاص حداقل فشار را تحمل میکند ، انحرافات استخوان های اطراف مفصل با تغییر بیومکانیک باعث فشارهای بیش از حد و سائیدگی در طول زمان میشوند ، ناپایداری مفصل بعلت آسیب رباط های نگهدارنده ( یا حتی تاندون ها ) و منیسک ها نیز باعث اختلال بیومکانیک مفصل و آسیب غضروفی میشوند ، در نهایت تروما و نیزشکستگی داخل مفصلی اگر موجب آسیب غضروفی شوند ممکن است باعث آسیب های پایدار ترمیم نشده غضروف و پیشرفت سائیدگی شوند .
علل التهابی
التهاب مزمن ( طول کشیده در طی زمان ) نه تنها با ایجاد اختلال در تغذیه غضروف ، بلکه با ممانعت از فعال شدن روندهای ترمیمی و در حالت شدید با صدمه مستقیم به ماتریکس غضروف موجب تخریب غضروف میشود . واکنش التهابی در مفصل چهار علت دارد :
1- در واکنش به تخریب سریع غضروف :
در واقع اگر تخریب غضروف سریع باشد ، صرف آزاد شدن بیش از حد مواد ماتریکس غضروفی بداخل مفصل موجب تحریک سلول های ایمنی موجود در بافت سینوویال میشود ، البته این واکنش مثل هر جای دیگر بدن و در واکنش به هر آسیب و برای حذف مواد تخریب شده و در امید به تبدیل به واکنش ترمیمی صورت میگیرد اما در صورت ادامه روند تخریب غضروف ، التهاب نیز مزمن شده و خود موجب صدمه اضافی به غضروف شده و مفصل وارد چرخه معیوب تخریب غضروف <----> التهاب میشود . اکثرا ملاحظه میشود که التهاب و درد حاصله در مفاصل دچار پیشرفت سریع آرتروز وجود دارد و به همین جهت پسوند itis- که علامت التهاب است در نامگذاری Osteoarthritis ( به معنی التهاب استخوان و مفصل ) بکار رفته است ، و به همراهی التهاب اشاره دارد ، البته امروزه حتی در متون تخصصی هر دو لغت DJD و اوستئوآرتریت به یک معنا بکار میرود ، و لغت آرتروز به معنی کلی مشکل مفصل نیز استفاده عمومی دارد چون عملا برآیند تمام مشکلات مفصل سائیدگی غضروف است و در سائیدگی شدید غضروف کل بافت های مفصل دچار درگیری است ، در اصطلاح فارسی میتوان از لغت سائیدگی مفصل استفاده نمود که اشاره به سائیدگی غضروف دارد و عملا بهترین توصیف مشکل است .
2- زمینه التهابی :
بعضی افراد بعلت تحریک پذیری بیش از حد بافت سینوویال مفاصل ، عملا دچار دردهای بیش از حد مفصلی بخصوص در مچ دست ها و پاها و انگشتان دست و التهاب تاندون در مناطق ذکر شده و نیز شروع آرتروز انگشتان در میانسالی و شروع و پیشرفت بیش از حد آرتروز زانو کمر در سنین پائین تر میشوند ، این مشکل بخصوص در خانم ها شایع تر بوده و واکنش التهابی تشدید یافته بخصوص در برابر سرما و رطوبت و فشار فیزیکی به مفصل و نیز استرس و فشار روحی وجود دارد .
3- بیماری های روماتیسمی :
بیماریهای روماتیسمی نوعی بیماری خود ایمنی هستند که مفصل را درگیر میکنند ، یعنی سیستم ایمنی بدن بر علیه مفصل وارد فعالیت شده و بافت نرمال بدن را دشمن فرض میکند ، اگرچه عوامل مستعد کننده برای علت دوم اینجا هم فرد را مستعد میکنند اما بیماری واقعی وجود دارد که در صورت عدم درمان به سرعت مفصل را به سمت تخریب و دفورمیتی و ناتوانی میبرد ، بیماری های خودایمنی با درگیری مفصل را بیماریهای روماتیسمی می نامند و دو فرم دارند بعضی تقریبا فقط مفصل را درگیر میکنند مثل آرتریت روماتوئید یا روماتیسم ، اما در فرم دوم درگیری در سایر ارگان ها هم هست و مفاصل هم درگیر میشوند ، مثل لوپوس که ممکن است کلیه ، پوست ، عروق را درگیر کند یا آرتریت پسوریازیس که بیماری اصلی پوستی است .
4- عفونت :
به جزعملکرد تخریبی خود عامل عفونت، التهاب ناشی از عفونت بخصوص در فرم های مزمن و طول کشیده باعث تخریب غضروف مفصل می شود .
مراحل سائیدگی غضروف مفصل از نمای آرتروسکوپیک داخل مفصل
همانطور که ملاحظه می شود در وضعیت غضروف سالم (گرید صفر آرتروز) غضروفی که استخوان ها را پوشانده کاملا صاف و صیقلی می باشد. در تصویر سطح غضروف مفصلی دیده می شود ، که در بالا انتهای استخوان ران و در پائین سطح روی استخوان تیبیا (درشت نی) را پوشانده است ، بین این دو منیسک مشاهده میشود که مثل بالشتک ضربه گیر بین دو استخوان قرار دارد .
در گرید یا درجه یک ، بعلت سائیدگی سطح غضروف دچار فیبریلاسیون و اصطلاحا ریش ریش می شود ، به عبارتی یکپارچگی سطح غضروف دچار گسست میشود و اجزاء سطح آن شروع به جدا شدن میکنند ، ضمن اینکه خود شروع تخریب غضروف و آسیب بیشتر عناصر عمقی تر است ،سطح غضروف را از صیقلی بودن خارج و با افزایش اصطکاک آسیب غضروف روند سریع تری پیدا می کند .
در گرید دو غضروف دچار آسیب سطحی شده است یعنی قسمت هایی از سطح آن کنده شده
در گرید سه آسیب عمقی است یعنی تمام ضخامت 4 -5 میلی متری غضروف دچار آسیب و تخریب و کندگی شده است.
در گرید چهار در مناطقی کلا غضروف نداریم و استخوان ( قسمت های صورتی ) کاملا بدون پوشش غضروفی شده است .