سندرم پیریفورمیس یا سندرم سرینی عمقی یکی از اختلالات دردناک اسکلتی-عضلانی است که با درد در ناحیه باسن و لگن و گاها کمر شناخته میشود. این سندرم مربوط به درگیری عضله پیریفورمیس در ناحیه عمقی باسن میباشد که میتواند با فشرده کردن عصب سیاتیک، علائم عصبی مربوط به درگیری سیاتیک ایجاد کند.
این سندرم در خانمها به دلیل تفاوت های لگنی شایع تر است. همچنین یکی از علل شایع درد مزمن باسن ، لگن و پشت ران (محدوده عضلات همسترینگ) در ورزشکاران به ویژه دوندگان مسیرهای طولانی می باشد.
آناتومی:
- عضلات :
در ناحیه عمقی باسن، عضلات کوتاه چرخاننده خارجی مفصل ران قرار دارند. سطحی ترین عضله این گروه عضلانی ، پیریفورمیس (عضله گلابی شکل) میباشد که درگیری های آن اهمیت زیادی دارد.
عضله پیریفرومیس از سطح قدامی استخوان خاجی و کپسول مفصل خاجی-لگنی شروع میشود ، از فضای سیاتیک بزرگ عبور میکند و در نهایت به برجستگی استخوانی ران متصل میشود. عملکرد این عضله بسته به وضعیت مفصل ران متفاوت است اما عمدتا نقش آن به عنوان یک عضله چرخاننده خارجی ران، دور کننده ران و صاف کننده ران شناخته میشود. این عضله بخشی از ثبات مفصل خاجی-لگنی را فراهم میکند و همچنین به دلیل اتصالات به لگن، باعث چرخش رو به جلوی لگن میشود.
سایر عضلات در ناحیه عمقی باسن شامل عضلات ژملوس فوقانی و تحتانی، ابتراتور اینترنوس و کوادراتوس فموریس میباشند که همانند پیریفورمیس وظیفه چرخاندن خارجی مفصل ران را برعهده دارند.
- عصب سیاتیک:
عصب سیاتیک از ریشه های نخاعیکمری و خاجی منشا می‌گیرد و درون حفره لگنی به سمت پایین و اندام تحتانی نزول میکند. در ۹۰ درصد افراد عصب سیاتیک در مسیر نزول، از زیر لبه تحتانی عضله پیریفورمیس عبور میکند اما در ۱۰ درصد جمعیت، این عصب به همراه عروق باسن پیریفورمیس را سوراخ می‌کنند و از وسط این عضله عبور می‌کنند. در این صورت ،این افراد احتمال بالاتری برای ابتلا به سندرم پیریفورمیس دارند زیرا انقباضات نادرست این عضله مستقیما باعث فشار بر این دستجات عصبی-عروقی میشود.
بنابراین پیریفورمیس، عضله کلیدی در سر راه عصب سیاتیک میباشد ، با این حال این گیرافتادگی عصب سیاتیک میتواند در مجموعه عضلانی ابتراتور-ژملوس هم رخ دهد. بنابراین اسم مناسب تر برای این سندرم ، سندرم گلوتئال (سرینی) عمقی میباشد.
تفاوت های آناتومیکی فردی در نحوه عبور عصب سیاتیک در ارتباط با عضله پیریفورمیس: (90 درصد افراد از نوع سمت چپ میباشند)
انواع سندرم پیریفورمیس
سندرم پیریفورمیس کوتاه
عضله پیریفورمیس معمولا دچار کوتاهی و سفتی میشود. شایع ترین علت آن فعالیت جبرانی این عضله دربرابر ضعف عضلات سطحی باسن به ویژه عضله گلوتئوس مدیوس میباشد. سایر عوامل میتوانند نشستن و رانندگی طولانی مدت، دویدن مسافت های طولانی ، کوتاهی یکطرفه عضله ایلیوسوئاس و... باشند. همه این عوامل باعث اسپاسم (گرفتگی عضلانی) مداوم پیریفورمیس می‌شوند که درنتیجه این گرفتگی، حرکات کمر و لگن دچار محدودیت می‌شوند. همچنین اسپاسم این عضله ، باعث فشار بر عصب سیاتیک میشود؛ مخصوصا اگر آناتومی فرد جزو دسته ای باشد که عصب سیاتیک از درون خود عضله عبور میکند.
سندروم پیریفورمیس بلند
در برخی موارد ممکن است طول عضله پیریفورمیس بیشتر از حد طبیعی شود. علت آن عمدتا ایستادن های با وضعیت بدنی نامناسب است. (چرخش لگن به سمت جلو و چرخش ران به سمت داخل ) در این شرایط احتمال برخورد سیاتیک با این عضله حین انقباضات بیشتر میشود، بنابراین حرکات مکرر چرخشی ران به تدریج باعث ساییدگی عصب سیاتیک و ایجاد علاءم عصبی میشود.
علل ایجاد سندرم پیریفورمیس
- اصلی ترین علت ، وارد شدن آسیب های کوچک در طولانی مدت در اثر انقباضات بیش از حد (بصورت جبرانی) و حرکات مکرر مفصل ران میباشد.
- علت دیگر میتواند نشستن های طولانی مدت روی سطح سفت باشد که باعث فشار مستقیم روی عصب سیاتیک و فشرده شدن آن در عضله پیریفورمیس میشود
- اسپاسم عضله پیریفورمیس میتواند به دنبال مشکلات مفصل خاجی-لگنی و یا آسیب هاي پس از جراحی های ناحیه لگن نیز رخ دهد.
- وضعیت های بدنی نامناسب مخصوصا در ستون فقرات کمری و لگن میتواند در تغییر طول و درگیری این عضله نقش داشته باشند.
علائم سندرم پیریفورمیس:
- درد یکطرفه ناحیه باسن که ممکن است به پشت ران هم منتشر شود:
- علائم درگیری عصب سیاتیک شامل درد و اختلال حس مانند بی حسی یا گزگز در پشت ران و حتی پشت ساق پا
- درد با فعالیت های طولانی مدت مانند دویدن و ایستادن و همچینن با نشستن های طولانی مدت تشدید میشود.
- الگوی راه رفتن بیمار به دلیل تغییر طول این عضله و همچنین درد تغییر میکند، بطوری که طول گام های بیمار کوتاه تر میشود، و حتی ممکن است با زانوی خمیده راه برود تا نیروی وارده بر عصب سیاتیک را کم کند. اگر ضعف عضله گلوتئوس مدیوس وجود داشته باشد، راه رفتن بیمار با لنگش و علامت ترندلنبرگ (در حین گام برداری پای مقابل، لگن دچار افتادگی میشود) همراه میشود.
- لمس عمقی عضله پیریفورمیس دردناک است.
- ممکن است اختلالات همراه دیگری همچون مشکلات مفصل خاجی-لگنی یا چرخش های لگن و عدم تقارن ارتفاع لگنی و طول پا نیز وجود داشته باشد.
تشخیص سندرم پیریفورمیس:
- تست طول پیرفورمیس: دردناک بودن وضعیت کشش عضله پیریفورمیس
- دردناک بودن تست SLR مخصوصا هنگامی که تست با چرخش و نزدیک کردن مفصل ران همراه باشد.
- ضعف و دردناک بودن حرکات مقاومتی دور کردن ران و چرخش خارجی ران در حالت نشسته: (pace sign)
- مثبت شدن تستهای عصب سیاتیک
تست SLR: پای بیمار در وضعیت طاقباز توسط فیزیوتراپیست بالا برده میشود، ایجاد درد منتشر شونده در خلف ران و حتی ساق در زاویه 30تا70 درجه میتواند نشان دهنده درگیری عصب سیاتیک باشد.
تست Slump: بیمار در حالت نشسته تنه را به سمت جلو خم میکند، سپس سر خم و یکی از زانو ها در وضعیت صاف قرار میگیرند. ایجاد علائم عصبی مانند در منتشر در خلف ران و ساق پا یا احساس گز گز به منزله مثبت بودن تست میباشد.
درمان فیزیوتراپی سندرم پیریفورمیس
- استفاده از مدالیته های فیزیوتراپی مانند اولتراسوند و هات پک برای کاهش درد و التهاب عصب و همچنین کاهش گرفتگی عضله موثر است.
- تکنیک های درمان دستی مانند آزادسازی فاشیایی-عضلانی و تکنیک های متحرک سازی بافت نرم مانند تکنیک انرژی عضلانی منجر به رفع اسپاسم و آزادسازی عصب سیاتیک می‌شوند.
- تمرینات کششی عضله پیریفورمیس :
- تمرینات کششی عضلات همسترنیگ:
- تمرینات تقویتی :
Quadruped Hip Extension
پل زدن/ Bridge
تمرین بلند کردن پا از پهلو
تمرین پلانک یکطرفه
انجامی تمامی تمرینات پیشنهاد شده مستلزم معاینه دقیق فیزیوتراپیست و تجویز براساس نیاز بیمار می باشد و همچنین ضرورت دارد طریقه انجام صحیح این تمرینات توسط فیزیوتراپیست آموزش داده شود تا از افزایش اسپاسم پیریفورمیس پرهیز شود.
- تکنیک های متحرک سازی عصبی برای عصب سیاتیک توسط فیزیوتراپیست
- آموزش:
- پرهیز از رانندگی و نشستن های طولانی مدت
- انجام تمرینات کششی بعد از هرفعالیتی که شامل وزن اندازی است، مانند پیاده روی، ایستادن طولانی مدت پس از انجام کارهای خانه و...
- آموزش ریتم صحیح راه رفتن و حرکات و پرهیز از انقباضات جبرانی عضله پیریفورمیس
- آموزش حفظ وضعیت بدنی صحیح حین نشستن و ایستادن
در صورتی که تمایل دارید می توانید پرسش خود را از طریق سایت زتاطب از متخصص فیزیوتراپی بپرسید.
در صورت داشتن سوال از لینک پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.