دراین مطلب به بررسی یکی از علل شایع درد و محدودیت در ناحیه شانه پرداخته میشود و در راستای بهبود آن اقدامات درمانی فیزیوتراپی هم ذکر خواهد شد. عارضه شانه یخ زده با درگیری عمدتا کپسول مفصل شانه، باعث دردناک شدن و محدودیت در حرکات مختلف و در نتیجه اختلال در زندگی روزمره فرد میشود.
-
ساختار و وظایف مفصل شانه
مفصل شانه (گلنوهومرال) یک مفصل گوی و کاسه میباشد که توسط سر استخوان بازو و حفره ای کم عمق درسمت بالا و خارج کتف به نام گلنوئید تشکیل شده است. سایر ساختار های مرتبط با این مفصل، کپسول مفصلی، لیگامان ها ، لبروم ، تاندون عضلات روتاتور کاف و سربلند بایسپس می باشد.
این مفصل در ۶ جهت آزادی حرکت دارد (چرخش داخلی ، چرخش خارجی، خم کردن به سمت جلو ، خم کردن به عقب ، خم کردن از سمت داخل و خم کردن از سمت خارج) که توسط عوامل مختلفی محدود می‌شوند تا ثبات مفصلی حفظ شود. ثبات مفصل شانه توسط عوامل استاتیک یعنی لیگامان ها و کپسول ، و عوامل داینامیک یعنی عضلات چرخاننده شانه (شامل چهار عضله که مهم ترین آنها سوپرااسپیناتوس میباشد) و سر بلند تاندون عضله دو سر بازویی حفظ میشود. اما با این حال، ثبات در این مفصل تا حد زیادی قربانی حرکت بالای آن شده است؛ به همین علت است که در این مفصل شاهد درگیری های زیادی هستیم.
دامنه حرکتی طبیعی برای بلند کردن دست تقریبا ۱۸۰ درجه می باشد اما باید توجه داشت که این عملکرد علاوه بر مفصل شانه نیازمند حرکت صحیح کتف و قفسه سینه دارد بطوری که دو سوم این دامنه توسط مفصل شانه و یک سوم آن توسط چرخش رو به بالای کتف ایجاد میشود. عضلات مسئول حرکت خود مفصل شانه عمدتا عضله دلتویید ، عضلات روتاتور کاف و عضله دوسر بازویی می باشند و عضلات مرتبط با حرکت کتف، عضلات تراپزیوس فوقانی میانی و تختانی و عضلات رومبویید میباشند. تناسب بین حرکات مفصل شانه و حرکات اسکپولا اهمیت بالینی دارد، بطوری که در فروزن شولدر این تناسب به هم می‌خورد و در نتیجه سفت شدن یا ضعیف شدن گروه های عضلانی خاصی اتفاق می افتد.
اصلی ترین ساختار درگیر شونده در عارضه شانه یخ زده کپسول مفصلی شانه است. این کپسول یک بافت نرم ، نازک و شل است که مستعد چسبندگی میباشد . اکثر ساختار های در ارتباط با شانه یعنی تاندون عضلات روتاتور کاف و عضله دوسر بازویی، لیگامان ها و لبروم نیز با رشته های آن اتصال دارند.
همچنین ببینید فیزیوتراپی در سندروم گیر افتادگی شانه
-
علل بروز شانه یخ زده:
شانه یخ زده به دو صورت اولیه و ثانویه ایجاد می شود:
-
شانه یخ زده با منشا اولیه:
یعنی بدون منشا و با علتی ناشناخته است و عمدتا در شرح حال بیمار ادعا می‌کند که درد به صورت تدریجی شروع شده است و بعد از مدتی این محدودیت های واضح را ایجا کرده است.
-
شانه یخ زده با منشا ثانویه:
- تاندونیت عضلات روتاتور کاف (عمدتا عضله سوپرااسپیناتوس)
- بیماری های سیستمیک مثل دیابت و آرتریت روماتوئید
- تغییرات تخریبی مفصل مانند آرتروزشانه یا مفاصل مرتبط با کتف
- وضعیت های بدنی نامناسب به ویژه کایفوز و شانه گرد
- اختلالات ایمنی مانند نوروپاتی های اتونوم
- آسیب عصب سوپرااسکپولار
- بی حرکتی طولانی مدت بعد از شکستگی استخوان بازو یا دررفتگی مکرر شانه
در نهایت در این عارضه، عمدتا کپسول مفصلی دچار چسبندگی و سفتی میشود ( گاها اشاره میشود غشای ساینوویال مفصل نیز دچار التهاب و هایپرپلازی می شود) که درد و محدودیت ایجاد می‌کند.
-
علائم شانه یخ زده
معمولا اولین مواجه با شانه یخ زده وقتی است که بیمار متوجه میشود نمی‌تواند حرکات روزمره مانند شانه پوشیدن کت و... را به دلیل عمدتا محدودیت مفصل شانه و در مواقعی به علت درد، به راحتی انجام دهد.
-
در فاز حاد بیماری شانه یخ زده :
- درد شدیدی و گنگ در ناحیه شانه که حتی حین غلتیدن روی شانه مبتلا در خواب که بیمار را بیدار می‌کند
- محدودیت و درد در همه جهات حرکتی و بطور مداوم، حین فعالیت و حتی استراحت وجود دارد .
- ممکن است سمت خارج بازو به لمس حساس و دردناک باشد.
-
در فاز مزمن بیماری شانه یخ زده:
- درد معمولا ففط حین حرکت ایجاد میشود.
- سفتی و محدودیت حرکتی واضح تری به ویژه در حرکات چرخش خارجی و بلند کردن دست از کنار بدن در مفصل شانه دیده میشود.
- عضلات مرتبط با کتف معمولا بطور جبرانی سفت و دردناک می‌شوند
- عضلات مرتبط با حرکات خود مفصل شانه مانند روتاتور کاف، دلتوئید و عضله دوسر بازویی دچار ضعف و حتی آتروفی می‌شوند.
-
کنترل و درمان فیزیوتراپی شانه یخ زده:
در مراحل مختلف این بیماری مداخلات متفاوتی باید انجام شود تا بهترین موفقیت در درمان به دست بیابد.
-
• فاز حاد شانه یخ زده - 3 ماه اول
در فاز حاد ، اهداف فیزیوتراپی بیشتر کنترل درد و جلوگیری از بیشتر شدن محدودیت های حرکتی میباشد.
- کنترل درد ، ادم و التهاب با مدالیته های فیزیوتراپی )مثل سرمادرمانی ، هات پک، لیزر، جریان های الکتریکی مانند تنس و اینترفرنشیال) انجام میشود اما اگر درد خیلی شدیدتر بود، ممکن است یک آتل فعال تجویز شود تا در مواقعی باعث بی تحرکی مفصل و درنتیجه کاهش درد شود.
- کاهش اسپاسم محافظتی عضلانی از طریق تکنیک هایی از درمان های دستی و مدالیته های فیزیوتراپی
- تمرینات حفظ دامنه حرکتی بطور محتاطانه و منقطع در حدی که باعث درد نشوند. در صورت عدم تحمل انجام فعالانه حرکات، فیزیوتراپیست برخی از این تمرینات را بطور غیرفعال برای بیمار انجام می‌دهد.
- آموزش نحوه صحیح وضعیت دهی به بدن به ویژه در مفاصل شانه و گردن ، بطوری که از افتادن شانه ها جلوگیری شود ، سر نسبت به گردن در وضعیت جلو (forward head posture) نباشد و راستای صحیح ستون فقرات حفظ شود (به ویژه قوز نکردن)
- بیمار ممکن است بخاطر درد تصمیم به حرکت ندادن شانه و فیکس نگه داشتن آن بگیرد که باید با آموزش و تشویق بیمار به داشتن تحرک و تمرینات مناسب در مفاصل گردن، شانه، آرنج ، مچ و دست از ایجاد مشکلات مرتبط با بی‌حرکتی (تمرینات squeezing a ball برای دست ها( جلوگیری شود.
-
• فاز تحت حاد شانه یخ زده - 3 تا ۱۵ ماه
- کاهش چسبندگی کپسولی و افزایش تحرک سطوح مفصلی و بافت نرم مرتبط از طریق تکنیک های موبیلیزاسیون مفصلی ، تمرینات کششی فعال و غیر فعال در تمامی حرکات محدود شده. این تمرینات کششی را در مواردی خود بیمار می‌تواند به تنهایی و بصورت مکمل در منزل انجام دهد.
- مدالیته های فیزیوتراپی به ویژه اولتراسوند و دیاترمی با ایجا گرمای عمقی در کپسول مفصلی برای افزایش انعطاف پذیری آن به کار می‌روند.
- مهار اسپاسم های عضلانی و اصلاح مکانیسم های جبرانی اشتباه: بیمار ممکن است به علت درد یا محدودیت شدید به جای حرکت دادن خود مفصل شانه، بصورت جبرانی از عضلات اطراف کتف مانند تراپزیوس برای حرکت اندام فوقانی ببش از حد استفاده کند که در نتیجه منجر به ایجاد اسپاسم و دردهای عضلانی شدید در این ناحیه میشود. آزادی سازی این عضلات از طریق تکنیک های سوزن خشک، درمان های دستی و هات پک می‌تواند به بهبود حرکات شانه کمک کند.
- تمرین تقویت عضلات چرخاننده خارجی و چرحاننده داخلی شانه من جمله روتاتور کاف و عضلات سینه ی برای تسهیل ثبات سر استخوان بازو در مفصل شانه استفاده میشود.
- تمرینات وزن اندازی مفصل شانه برای فعالسازی مجدد عضلات موثر در تحرک و ثبات مفصل و بهبود حرکت مایع درون مفصلی جهت جلوگیری از چسبندگی های بیشتردر این فاز و فاز عمدتا کاربرد دارند.
- تمرینات پیشرفته تر و فعال دامنه حرکتی مفصل شانه و حرکات کتف در این آغاز می‌شوند. مانند تمرینات پاندولار ، تمرین ball rolling ، تمرین wall washing (فیلم تمرینات)
-
• فاز مزمن شانه یخ زده ۱۵ الی ۲۴ ماه
در این فاز عمدتا درد زیادی وجود ندارد و مداخلات فیزیوتراپیست عمدتا در جهت رفع محدودیت و بازگشت کامل دامنه مفصلی برای انجام فعالیت های روزمره می باشد:
- کاهش سفتی و چسبندگی کپسول مفصلی از طریق تکنیک های پیشرفته تری از درمان های دستی و موبیلیزاسیون مفصلی با تاکید بر کشش کپسول
- استفاده از برخی مدالیته های فیزیوتراپی توأم با کشش مفصلی
- تمرینات قدرتی (همراه با مقاومت هایی مانند وزنه یا کش) عضلات مرتبط با حرکات مفصل شانه برای بهبود توانایی عضلات چه در حفظ ثبات و چه در انجام حرکات شانه
- تمرینات استفامتی درگیر کننده اندام فوقانی و تنه برای بهبود گردش خون و پیشگیری از آسیب مجدد
- اصلاح سبک زندگی با پرهیز از وضعیت دهی های نامناسب بدن و بازآموزی استفاده صحیح از عضلات مفصل شانه و عضلات مرتبط با کتف در حرکت بلند کردن دست
باید توجه داشت هر سه فاز این عارضه کاملا از هم جدا نیست و هم پوشانی هایی هم دارد بنابراین برنامه درمانی اختصاصی هر فرد بسته به صلاح دید فیزیوتراپیست تعیین میشود.
جهت درخواست انجام فیزیوتراپی توسط متخصص در منزل لطفا فرم درخواست فیزیوتراپی در منزل را پر کنید.
در صورتی که تمایل دارید می توانید پرسش خود را از طریق سایت زتاطب از متخصص فیزیوتراپی بپرسید.
در صورت داشتن سوال از لینک پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.