یبوست را می توان به طور کلی به عنوان اجابت مزاج نامنظم مدفوع سفت یا خشک توصیف کرد. یبوست را می توان بیشتر به دو زیر گروه تقسیم کرد: یبوست ارگانیک و عملکردی. یبوست ارگانیک در 5 درصد موارد کودکان اتفاق می افتد و نتیجه اختلالات ساختاری، عصبی، سمی/متابولیک یا روده ای است. این نوشتار بر روی یبوست عملکردی (FC) متمرکز خواهد شد که شایع‌تر است و دلایلی فراتر از علل ساختاری دارد.
یبوست در کودکان مشکل بسیار شایعی است ، شاید بتوان گفت یکی از رایج ترین بیماریهای کودکان است. حرکات روده در کودک دچار یبوست نقصان داشته یا مدفوع او سفت و خشک است. از شایع‌ترین دلایل آن عبارتند از: آموزش زودهنگام دستشویی رفتن و یا تغییر در رژیم غذایی. خوشبختانه بسیاری از موارد یبوست در کودکان موقتی هستند.
ترغیب فرزندتان به ایجاد تغییرات ساده در رژیم غذایی از جمله خوردن میوه و سبزیجات غنی از فیبر و نوشیدن آب بیشتر می‌تواند در جهت رفع یبوست بسیار مؤثر باشد. اگر پزشک فرزند شما این را تأیید کند، ممکن است بتوانید یبوست کودک را با ملین درمان کنید.
تشخیص یبوست عملکردی در کودکان
برای تشخیص یبوست عملکردی از مقیاسی تحت عنوان ROME IV استفاده می شود . برای اینکه بر اساس این مقیاس به تشخیص یبوست عملکردی برسیم بایستی حداقل دو مورد یا بیشتر از موارد در حداقل یک بار در هفته به مدت حداقل یک ماه وجود داشته باشد (مشروط بر اینکه دلایل کافی برای ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر وجود نداشته باشد:
- دفع مدفوع (اجابت مزاج ) دو بار یا کمتر در هفته در کودکان چهارسال و بزرگتر
- حداقل یکبار بی اختیاری مدفوع در هفته
- سابقه وضعیت نگهدارنده یا احتباس ارادی بیش از حد مدفوع
- سابقه اجابت مزاج دردناک یا سفت
- وجود توده مدفوع بزرگ در رکتوم
- سابقه مدفوع با قطر زیاد که می تواند توالت را مسدود کند
- پس از ارزیابی مناسب، علائم را نتوان به طور کامل با شرایط پزشکی دیگری توضیح داد.
یبوست عملکردی را نباید با موارد زیر اشتباه گرفت:
یبوست صعب العلاج: یبوستی که حداقل به مدت 3 ماه به درمان پاسخ نمی دهد. برای کودکان مبتلا به یبوست شدید صعب العلاج که به درمان دارویی پاسخ نمی دهد، ارجاع به متخصص گوارش کودکان توصیه می شود. جراحی ممکن است به عنوان آخرین راه حل مطرح باشد.
نهفتگی مدفوع: یک توده سفت در پایین شکم است که در طی معاینه فیزیکی مشخص می‌شود، یا یک رکتوم متسع پر از مقدار زیادی از مدفوع در معاینه رکتوم، یا مدفوع بیش از حد در کولون دیستال در عکس رادیوگرافی شکم. یبوست طولانی مدت می تواند به نهفتگی مدفوع تبدیل شود. نهفتگی مدفوع می تواند باعث درد و استفراغ شود و ممکن است نیاز به درمان اورژانسی یا بستری شدن در بیمارستان داشته باشد.
اگر کودک شما می ترسد که اجابت مزاج دردناکی داشته باشد، ممکن است سعی کند تا از آن جلوگیری نماید. می توانید این را زمانی متوجه شوید که کودک به هنگام نگه داشتن مدفوع پاهای خود را روی هم می گذارد، به باسن خود چنگ می زند، بدن خود را پیچ و خم داده یا حالت چهره اش را تغییر می دهد.
چه زمانی باید به متخصص کودکان مراجعه کرد؟
یبوست در کودکان معمولاً جدی نیست. با این حال یبوست مزمن ممکن است منجر به عوارضی شده یا علامت یک بیماری زمینه ای باشد. اگر یبوست بیش از دو هفته طول بکشد یا همراه با علائم زیر باشد کودک را بایستی نزد پزشک ببرید:
- تب
- غذا نخوردن
- خون در مدفوع
- ورم شکم
- کاهش وزن
- درد به هنگام اجابت مزاج
- بیرون زدگی بخشی از روده از مقعد (افتادگی راست روده)
میزان شیوع یبوست عملکردی در کودکان
میزان شیوع یبوست عملکردی در کودکان از ۷/۰ تا ۶/۲۹درصد متغیر است. علت این دامنه گسترده شیوع می تواند بدلیل استفاده ازمعیارهای متفاوت در تعریف یبوست عملکردی و تاثیرات فرهنگی باشد. اوج بروز یبوست در زمان آموزش توالت رفتن به کودک رخ می دهد و متوسط سن شروع تقریباً 3/2سال است و بین دختر و پسر و بین طبقات مختلف اجتماعی-اقتصادی توزیع یکسانی دارد و با تعداد اعضای خانواده، موقعیت ترتیبی کودک در خانواده، یا سن والدین ارتباطی ندارد. پسران مبتلا به یبوست در مقایسه با دختران، میزان بی اختیاری مدفوع بالاتری دارند.
اثرات یبوست عملکردی در کودکان
هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی بالاتری در ارتباط با کودکان مبتلا به یبوست وجود دارد که بیشتر به دلیل هزینه‌های مراقبت‌های سرپایی و همچنین به میزان کمتری مربوط به بستری شدن در بیمارستان و ویزیت‌های اورژانس است. علائم یبوست ممکن است منجر به کاهش کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، عملکرد ضعیف در مدرسه و دشواری تعاملات اجتماعی شود. آنچه ان تاثیرات را پررنگ تر می کند ، بروز آن در زمان طلایی و حیاتی است که کودکان پایه‌های یادگیری و توسعه مهارت‌های اجتماعی را ایجاد می‌کنند و ابتلا به یبوست این ابعاد زندگی کودک را متاثر خواهد کرد.
چرخه یبوست عملکردی در کودکان
یبوست عملکردی در کودکان اغلب به دلیل سابقه اجابت مزاج دردناک یا دلایل اجتماعی است. در نتیجه کودک مدفوع را نگه می دارد و منجر به جذب بیشتر آب از طریق مخاط رکتوم و سفت شدن مدفوع می شود و خروج از بدن را به تدریج دشوارتر می کند. این منجر به یک چرخه معیوب احتباس می شود، که در آن رکتوم به طور فزاینده ای متسع می شود، که منجر به بی اختیاری سرریز، از دست دادن حس رکتوم و در نهایت از دست دادن میل طبیعی برای اجابت مزاج می شود.
در چه زمانهایی کودکان مستعد ابتلا به یبوست عملکردی هستند ؟
کودکان در طی 3 دوره مستعد ابتلا به یبوست عملکردی هستند:
- پس از شروع استفاده از غلات و غذا های جامد
- آموزش توالت رفتن
- هنگام شروع مدرسه
هر یک از این نقاط عطف این پتانسیل را دارد که اجابت مزاج را به یک تجربه ناخوشایند تبدیل کند.
در کودکان بزرگتر، رژیم غذایی کم فیبر و لبنیات بالا ممکن است منجر به مدفوع سفت شود که دفع آن ناراحت کننده است و می تواند باعث ایجاد شقاق مقعدی شود. شقاق مقعدی باعث ایجاد درد در دفع مدفوع می‌شود که منجر به چرخه معیوب مشابهی از تاخیر در اجابت مزاج می‌شود و در نتیجه مدفوع سفت‌تر می‌شود که دفع آن دردناک‌تر است.
عوامل خطر ابتلا به یبوست عملکردی در کودکان
- سابقه اجابت مزاج دردناک
- یبوست مزمن در دوران شیرخوارگی
- نارس بودن کودک
- رشد روانی نامناسب کودک
- کاهش تون عضلانی
- جنسیت مردانه (به ویژه در اوایل دوران نوزادی و در سنین پیش دبستانی)
- عدم تحمل شیر گاو
- تغذیه ناکافی (رژیم غذایی فاقد فیبر، غنی از چربی و قند، نوشیدنی های شیرین)
- سطح پایین فعالیت بدنی
- سابقه خانوادگی مثبت در ابتلا به یبوست عملکردی
- سوء استفاده جنسی
- پس زمینه عاطفی روانی که معمولاً می تواند با استرس، میل به کنترل، ترس ها و فوبی های پیرامون تغییرات در روال عادی مرتبط باشد (مثلاً: آموزش توالت، شروع/تغییر مهد کودک، تغییرات خانواده و غیره)
- کودکان همچنین ممکن است تمایل به اجابت مزاج را نادیده بگیرند زیرا توجه آنها بر سایر فعالیت های جالب تر متمرکز شده است.
تظاهرات بالینی یبوست عملکردی کودکان
· ممکن است وضعیت‌های غیرعادی از خود نشان دهند، به عنوان مثال کودکان نوپا کمر خود را قوس می‌دهند، روی نوک انگشتان خود می‌ایستند و می‌چرخند یا بی‌حرکت می‌شوند، یا ممکن است چمباتمه بزنند.
- اتساع و درد شکم
- سیری بیش از حد پس از صرف غذا
- از دست دادن اشتها
- کثیف شدن توسط مدفوع در کودکانی که از سن آموزش توالت رفتن آنها گذشته است.
- خون و مخاط در مدفوع
- حالت تهوع
- استفراغ
- افزایش وزن غیر طبیعی آهسته
- اختلال عملکرد روده نیز به شدت با دفع ناکارآمد ادرار همراه است
روش های تشخیصی یبوست عملکردی کودکان
سابقه پزشکی:سابقه پزشکی اولین قدم در تشخیص است. مصاحبه با والدین باید شامل عواملی مانند سن شروع یبوست، دفع اولین مکونیوم، دفعات و قوام مدفوع، درد شکم، بی اختیاری مدفوع، رفتار خودداری، تاریخچه رژیم غذایی، استفراغ، کاهش وزن، رویدادهای استرس زا زندگی، تاخیر در رشد عصبی و پرسش در مورد سابقه خانوادگی مثبت برای بیماری های گوارشی باشد.
معاینه فیزیکی: معاینه فیزیکی باید شامل پارامترهای رشد، معاینه شکم (به دنبال اتساع، حساسیت و توده های قابل لمس مدفوع)، بازرسی ناحیه اطراف مقعد (بررسی قرارگیری غیرطبیعی اسفنکتر خارجی، فیستول/شقاق مقعدی احتمالی، التهاب، و علائم نشان دهنده سوء استفاده جنسی) باشد و شامل معاینه ناحیه لومبوساکرال است.
معاینه رکتوم با انگشت: شواهد متناقضی در مورد اینکه آیا این همیشه برای تشخیص یبوست عملکردی ضروری است وجود دارد. طبق گفته انجمن گوارش، کبد و تغذیه کودکان آمریکای شمالی، اگر تنها یکی از معیارهای ROME IV وجود داشته باشد و تشخیص یبوست عملکردی نامشخص باشد، معاینه رکتوم ضروری خواهد بود.. ارائه‌دهنده سلامتی که معاینه را تکمیل می‌کند باید در نظر بگیرد که چگونه یبوست عملکردی اغلب با ترس شدید از معاینه رکتوم مرتبط است.
تصویربرداری از شکم: به دلیل همبستگی کم بین ظاهر بالینی و رادیولوژیکی، سونوگرافی شکم جایگزین قابل اعتمادتری است.
مانومتری آنورکتال: مانومتری آنورکتال می تواند یک ابزار غربالگری مفید در کودکان بزرگتر مبتلا به یبوست غیرقابل درمان با مشکوک به بیماری هیرشپرونگ باشد. این آزمایش می تواند به تعیین فشار مقعد، احساس رکتوم و عدم وجود رفلکس های مورد نیاز برای حرکات روده کمک کند.
تست آزمایشگاهی: برای موارد یبوست مزمن، ممکن است آزمایش آلرژی مورد نیاز باشد. اگرچه روند فیزیولوژیکی نامشخص است، اما توصیه می شود که التهاب آلرژیک اسفنکتر داخلی ممکن است منجر به افزایش فشار مقعد در حالت استراحت شود.
درمان یبوست عملکردی در کودکان
هر برنامه درمانی باید برای پاسخگویی به نیازهای تک تک کودک و خانواده او تطبیق داده شود. معمولاً چنین برنامه‌ای شامل شش مرحله است، نه لزوماً به این ترتیب: تخلیه مدفوع/تودههای مدفوع انباشته شده در رکتوم (در صورت لزوم)، تغییر در عادات غذایی، آموزش توالت رفتن، درمان رفتاری، حمایت خانواده و دارودرمانی.
درمانهای غیر دارویی شامل موارد زیر است:
- آموزش
- مدیریت رفتاری
- بیوفیدبک
- افزایش مصرف فیبر
- مصرف مایعات
- ورزش کردن
درمان دارویی شامل موارد زیر است:
- ملین های اسمزی
- روان درمانی
- محرک ها
- نرم کننده های مدفوع
- حجیم کننده های مدفوع
- آگونیست های گیرنده سروتونین
- اسپاسمولیتیک ها
- پروبیوتیک ها
مؤثرترین و توصیه‌شده‌ترین روش درمان، مداخله غیردارویی است که بی‌خطر بوده، عوارض جانبی ندارد و فواید طولانی‌مدت دارد. متأسفانه برخی از کودکان به این مدیریت پاسخ نمی دهند و نیاز به درمان دارویی دارند.
فیزیوتراپی در یبوست عملکردی کودکان
فیزیوتراپی کف لگن: قادر به ارائه ارزیابی و درمان تخصصی کف لگن است که اغلب به صورت مکمل برای رمان پزشکی توسط فیزیوتراپیست انجام می شود. بسته به بیمار و خانواده او ابزارهای آموزشی و درمانی متنوعی وجود دارد که فیزیوتراپیست قادر به ارائه آنها خواهند بود.
فیزیوتراپی در یبوست عملکردی بر بهبود هماهنگی بین عضلات شکم و کف لگن تمرکز دارد. نقطه قوت فیزیوتراپی این است که تمرینات بدنی با عناصر شناختی و رفتاری مانند آموزش و آموزش توالت ترکیب می شود.
اجزاء مداخلات فیزیوتراپی در یبوست عملکردی کودکان :
- فیزیوتراپی و تمرین درمانی عضلات کف لگن و شکم
- بیوفیدبک
- ماساژ شکم
- ارائه توصیه های مناسب در مورد سرویس بهداشتی و دستشویی رفتن
- ارائه توصیه های مناسب جهت اصلاح حمام
- تمرینات تنفسی
- ارائه توصیه های لازم جهت اصلاح عادات دفع
در صورتی که تمایل دارید می توانید پرسش خود را از طریق سایت زتاطب از متخصص فیزیوتراپی بپرسید.
در صورت داشتن سوال از لینک پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.