از سیر تا پیاز فیزیوتراپی در آرتروز زانو

• آرتروز زانو چیست ؟

یکی از شایع ترین درد های ناحیه زانو، آرتروز زانو و یا به اصطلاح Knee Osteoarthritis است. آمار ها نشان میدهد از هر 100 ایرانی، 20 نفر مبتلا به این عارضه هستند که بیانگر شیوع بالا و اهمیت زیاد این بیماری میباشد.

در شکل (1) ساختار زانو به این صورت است که دارای 3 سطح مفصلی بوده که شامل مفصل بین کشکک زانو و استخوان ران، مفصل داخلی بین درشت نی و استخوان ران و مفصل خارجی بین درشت نی و استخوان ران. در سطوح این مفاصل، غضروف هایی موجود هستند که وظیفه اصلی آن ها جلوگیری از سایش بین سطوح مفصلی و لغزنده کردن این سطوح میباشد. همچنین در ساختار مفصل، عناصر حمایتی مانند رباط ها و منیسک ها وجود دارند که سلامتشان برای عملکرد صحیح مفصل زانو بسیار اهمیت دارد.

• آرتروز یک بیماری مفصلی است و زمانی اتفاق می افتد که به دلیل فشار زیادی که به مفصل وارد میشود، غضروف مفصلی انتهای استخوان شروع به تخریب و از بین رفتن می کند. در این عارضه علاوه بر غضروف مفصلی، خود استخوان، رباط ها و بافت های نرم اطراف مفصل هم درگیر می شوند.
• آرتروز غالبا در افراد بالای 50 سال و به دلیل استفاده زیاد و مکرر از مفاصل اتفاق می افتد؛ خصوصا در مفصل زانو که در راه رفتن و ایستادن در معرض فشار بالایی قرار میگیرد.
• آرتروز همچنین در افراد زیر 50 سال و افراد جوان به صورت ثانویه به یک آسیب یا ضربه به مفصل میتواند ایجاد شود.
• آرتروز در همه مفاصل بدن می تواند اتفاق بیافتد ولی بیشتر در زانو، ستون فقرات و دست ها اتفاق می افتد.
• در این عارضه چون که غضروف مفصلی شروع به ازبین رفتن می کند، درمان قطعی نمی توان برای آن ارائه کرد ولی بسته به شدت بیماری میتوان آن را کنترل نموده و از پیشرفت آن جلوگیری کرد به گونه ای که درد بیمار را کاهش داد و به حداقل رساند. به این صورت که فرد دارای آرتروز قادر به انجام فعالیت های روزمره اش باشد.

• آرتروز زانو چگونه رخ می دهد؟

به طور کلی تغییر های مکانیکی غیر عادی زانو که باعث فشار های مکرر در مفاصل زانو می شود، دلیل اصلی ابتلا به بیماری آرتروز میباشد.
ناحیه زانو به طور کلی شامل سه مفصل:

1. مفصل داخلی بین استخوان ران و استخوان ساق
2. مفصل خارجی بین استخوان ران و استخوان ساق
3. یک مفصل بین استخوان ران و کشکک زانو (PF)

می باشد که هر کدام از این 3 میتواند درگیر آرتروز شود . (شکل 2 و 3)

• از جمله عواملی که می تواند در بروز آرتروز موثر باشد، به شرح زیر است:

• • سن: با افزایش سن به دلیل فشار های مکرری که در طول زندگی فرد به زانو آمده است، احتمال ابتلای به آرتروز زانو بالا میرود.

• • آسیب یا ضربه به مفصل: شکستگی استخوان های زانو و یا آسیب به غضروف و رباط های مفصل در اثر ضربه، می تواند فرد را مستعد ابتلا به آرتروز کند.

• • استفاده مکرر و بیش از حد: استفاده های مکرر از مفصل زانو به دلایل کاری یا ورزشی، یکی از عواملی است که زانو را در معرض آرتروز قرار میدهد.

• • چاقی: وزن بالا به دلیل اینکه سبب میشود که در مفصل زانو فشار زیادی را متحمل شود، پروسه تخریب آن و ایجاد آرتروز را تشدید می کند.

• • راستای استخوان های ران و و ساق نسبت به هم: به عنوان مثال در افرادی که پای پرانتزی دارند، فشار روی قسمت داخلی زانو بیشتر است و در افرادی که پای ضربدری دارند، فشار روی قسمت خارجی زانو بیشتر است که این فشار بیشتر، سبب تخریب زودتر آن بخش از غضروف و مفصل می شود که در نهایت منجر به آرتروز میشود.  لازم به ذکر است که پا پرانتزی شیوع بیشتری نسبت به پا ضربدری دارد. (شکل 4)

• • ژنتیک: افرادی که سابقه خانوادگی در ابتلا به آرتروز داشتند و برای این بیماری زمینه ژنتیکی دارند، احتمال ابتلای به آرتروز بالاتری نسب به سایر افراد دارند.

• • جنسیت: به طور کلی زنان بیشتر از مردان در معرض آرتروز هستند.

• • نامساوی بودن طول اندام ها: برای کسانی که یک پای بلندتر دارند، اگر کوتاهی پای دیگر با کفش های مخصوص جبران نشود، خم شدن جبرانی پای بلند تر به مفصل زانو میشود که در نهایت ممکن است منجر به آرتروز شود.

• • سایر عوامل:  مثل رژیم غذایی، سطح فعالیت فیزیکی، هورمون های جنسی و...

• چگونه آرتروز زانو را تشخیص دهیم؟

• درد: درد عمده ترین شکایت فرد مبتلا به آرتروز زانو میباشد. بروز این درد معمولا در قسمت داخلی زانو بوده که هم در حالت استراحت و هم در فعالیت رخ میدهد. این درد معمولا بیمار را از خواب بیدار میکند که اغلب همراه با تورم در ناحیه زانو میباشد.

• سفتی صبحگاهی (Morning stiffness): یک نوع سفتی و درد صبحگاهی است که معمولا بعد از حرکت از بین رفته و مجددا بدنبال تحمل وزن در وضعیت ایستاده یا راه رفتن طولانی ایجاد و مجددا زانو خشک و دردناک میشود و  تفاوت "سفتی صبحگاهی " در آرتروز زانو با آرتریت روماتویید در آن است که در آرتروز، این علائم ملایم تر و با مدت زمان کمتر رخ میدهد.

• عدم توانایی در صاف کردن کامل زانو: عضلات ران خصوصا عضله چهارسر بیمار دارای آرتروز زانو، به علت خم بودن طولانی مدت زانو و ناپایداری زانو، دردناک میشود.

• مدل راه رفتن: اگر در حین راه رفتن، زانو ها به سمت داخل یا خارج متمایل شود نشان دهنده پا پرانتزی و یا پاضربدری بودن فرد است. پا پرانتزی و یا پا ضربدری بودن فرد همانطور که اشاره شد می تواند از علائم و علل بروز آرتروز زانو باشد.

• تحلیل رفتن عضله چهارسر

• وجود صدای مفصلی و نقاط دردناک در اطراف کشکک زانو

• وجود خارهای استخوانی (Osteophyte) در سر استخوان در عکس های رادیولوژی

• کاهش فضای بین دو استخوان در عکس های رادیولوژیک

• التهاب و ورم اطراف زانو در مراحل پیشرفته آرتروز زانو

• درمان آرتروز زانو چیست؟

بهترین درمان برای آرتروز زانو در مراحل اولیه، فیزیوتراپی میباشد. در مراحل پیشرفته بیماری، بسته به سن و جنسیت بیمار و نظر پزشک، جراحی ممکن است پیشنهاد شود.

در مراحل اولیه بیماری در کنار فیزیوتراپی، استفاده زودهنگام از داروهای ضد التهابی مانند سالیسیلات ها در دوز مناسب، میتواند از کندرومالشیا و فیبریلیشن جلوگیری کند.

• کاربرد فیزیوتراپی در آرتروز زانو

 در نظر داشته باشید که تمام مداخلات و تمرین هایی که در ادامه ذکر می شود، حتما باید تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شود و از انجام آن ها بدون مشورت با فیزیوتراپیست خودداری کنید.

• کاهش درد و اسپاسم عضلانی در آرتروز زانو

• یکی از ابزار های مورد استفاده برای کاهش ورم و التهاب مفصلی، یخ میباشد. استفاده از یخ برای مدت مشخص علاوه بر آن که خاصیت ضد درد دارد در هر محلی که اعمال شود منجر به انقباض عروق آن منطقه و در نتیجه کاهش خونرسانی و خروج مایعات از آن منطقه میشود. در نتیجه در مواردی که آرتروز زانو منجر به التهاب و ورم ناحیه زانو شده است استفاده از یخ میتواند التهاب را کاهش داده و منجر به کاهش درد شود. مدالیته های گرمایی مانند هات پک و دیاترمی نیز با افزایش جریان خون ناحیه عضلات را ریلکس کرده و مواد درد زا را از آن ناحیه خارج می کنند.

• استفاده از مدالیتی های ضد درد مانند TENS

• استفاده از آب درمانی زمانی که هر دو زانو درگیر آرتروز است: هیدروتراپی یا آب درمانی با کاهش وزنی که به بیمار میدهد، این توانایی را برای بیمار فراهم می کند که تمرینات تقویتی و بازآموزی را راحت تر انجام دهد.

• استفاده از Distraction مفصلی با استفاده از وزنه و یا تکنیک های دستی؛ به این صورت که با اسفاده از وزنه یا با دست سعی میکنیم استخوان های داخل مفصل را از هم جدا کنیم که محدودیت حرکتی کمتر شود.

• استفاده از تکنیک های موبیلیزاسیون درجه یک و دو جهت کاهش درد و خشکی مفصل. این تکینک های موبیلیزیشن نیز به این صورت هستند که در ابتدای دامنه ی حرکتی مفصل تا اواسط دامنه، فیزیوتراپیست مفصل را در جهات مختلف حرکت میدهد تا از خشکی مفصل جلوگیری کرده و نیز با تصحیح راستای مفصل سبب افرایش دامنه حرکتی شده و درد بیمار را نیز کاهش دهد.

• رفع محدودیت حرکتی

برای جلوگیری از خم ماندن زانو (Flexion contracture)، استفاده از کشش با شدت کم در انتهای دامنه محدود بسیار موثر است که در زیر به آن اشاره می شود:

• تمرینات کششی برای عضلات پشت ران و پشت ساق

در آرتروز، به دلیل اینکه فرد در طولانی مدت کم کم توانایی صاف کردن زانوی خود را از دست میدهد، عضلات همسترینگ دچار کوتاهی می شوند و بنابراین کشش دادن آنها یک راهکار موثر برای صاف کردن زانو و جلوگیری از پیشرفت آرتروز است. روش های مختلفی برای کشش این عضله وجود دارد.

در تصویر بالایی، بیمار طاق باز خوابیده و یک حوله نزدیک زانو گذاشته می شود، سپس با دستگذاری که در تصویر مشخص است نیرو را به سمت بالا اعمال کرده و عضلات پشت ران کشش داده میشود. (شکل 5)
در تصویر پایین نیز، بیمار روی شکم خوابیده و با دستگذاری مشخص شده نیرویی به سمت پایین اعمال کرده و عضلات پشت ران برای بدست آوردن دامنه انتهایی کشش داده میشود. (شکل 6)

• تقویت عضلانی

برنامه تمرینات تقویتی در فیزیوتراپی به این صورت است که ابتدا با تمرینات آسان تر و رفته رفته با بهبود وضعیت بیماری این تمرینات سخت تر خواهد شد.

یک از عضلاتی که در آرتروز زانو ضعیف میشود، عضله چهارسر رانی است. تقویت با برنامه ی این عضله خصوصا یکی از سر های آن به نام VMO در روند درمان بسیار موثر است. به عنوان مثال برای تقویت این عضله فرد می تواند در حالت نشسته روی صندلی، یک توپ بین زانو هایش قرار داده و فشار دهد. (شکل 7)

یا فرد در حالت طاق باز خوابیده، پای مدنظرش را به خارج چرخانده و سپس مطابق شکل، بالا بیاورد تا این عضله درگیر شود. (شکل 8)

• Terminal Knee Extension Exercise 

در این تمرین به بیمار گفته میشود که در حالت طاق باز خوابیده و مانند شکل زیر، حوله ای در زیر زانویش قرار داده میشود. سپس به از بیمار خواسته میشود که زانوی خود را در همان حالت تا جای ممکن صاف کند. این تمرین باعث تقویت عضله جلو ران و بدست آوردن دامنه انتهایی برای صاف کردن زانو میشود. (شکل 9)

یکی دیگر از مداخلاتی که میتواند برای بهبود وضعیت بیماری کمک کننده باشد، استفاده از کفی است که فشار را از طرفی از زانو که درگیری بیشتری دارد بردارد.

• باید ها و نباید های انجام در منزل، محل کار و تفریحات در بیماران مبتلا به آرتروز زانو

1. سعی نکنید هیچ کدام از درمان هایی که بالاتر ذکر شد را بدون مشورت با متخصص و یا فیزیوتراپیست انجام دهید.
2. از نشستن بر روی صندلی های کوتاه خودداری کنید.
3. از قرار گرفتن زانو در یک وضعیت ثابت مخصوصا خم ماندن آن، برای مدت طولانی خودداری کنید.
4. هر صبح، قبل از شروع فعالیت، چندین بار زانوهایتان را بدون روی زمین قرار دادن آنها خم و راست کنید.
5. پیاده روی های روزانه تا حدی که احساس ناراحتی نکنید نیز توصیه میشود .

در صورتی که تمایل دارید می توانید پرسش خود را از طریق سایت زتاطب از متخصص فیزیوتراپی بپرسید.

در صورت داشتن سوال از لینک  پرسش و پاسخ ، سوال خود را مطرح نمایید.